İşitme Engellilerin Eğitimi

İşitme Engeli Nedir?
İşitme kaybı, doğuştan veya sonradan olan problemler nedeniyle işitme duyarlılığında meydana gelen azalmadır. İşitme engeli ise işitme duyarlılığındaki azalmanın bireyde ortaya çıkardığı yetersizlikler durumudur. İşitme engelli birey işitme kaybına bağlı olarak dil, iletişim, bilişsel gibi gelişim alanlarında yetersizlik yaşayan bireyi tanımlamaktadır.

Özellikleri
Doğum anından başlayarak, bireyler pek çok bilgiyi işitmelerini kullanarak öğrenirler. Böylece işitme duyuları yoluyla sürekli olarak çevrelerindeki diğer bireylerin konuşmalarını duymakta ve bu sesler ile o anda oluşan olaylar, işler, oyunlar arasında bağlantı kurmakta, bu seslere anlam vermekte ve insanların düşünce, duygu ve bilgilerini konuşma ve işitme yoluyla aktardıklarını öğrenmektedirler. İşitme engelli birey ise, öğrenmeye en uygun yaşlarda, konuşma ve dil öğrenme fırsatını kaçırmakta ve ana dillerini kazanamamakta ya da sınırlı bir dil edinmekte ve konuşmalarında sorunlar yaşamaktadırlar. Konuşma ve dil sorunlarına bağlı olarak da algısal-kavramsal, motor koordinasyon, sosyal- duygusal, ailevi, eğitim-öğretim, mesleki ve toplumsal alanlarda da güçlük çekmektedirler.

İşitme: İşitmenin gerçekleşebilmesi sesin olmasına, sesin kulağa ulaşmasına, o sesin insan kulağının alabileceği sınırlar içinde olmasına, sesin işitme yolu diye adlandırılan dış, orta ve iç kulak bölümlerini aşarak merkeze-beyne ulaşmasına, merkezde algılanmasına bağlıdır. İşitme engelli bireylerde bu yol tamamen veya kısmen yoktur. Uygun işitme cihazı kullansalar bile sesleri işitme cihazının izin verdiği frekans ve şiddette alabilmektedirler. Bu nedenle bazı konuşma seslerini duyamamakta, bazılarını karıştırmaktadırlar. Konuşanla arasındaki mesafeye, konuşanın sesinin şiddet, perde gibi özelliklerine, arka planda gürültü olup olmamasına bağlı olarak konuşulanları anlamada güçlük çekmektedirler.

Konuşma: İşitme engelli bireyler, işitme kaybının tipi, derecesi ve şekline bağlı olarak çok fazla ses hataları yaparlar. Bu da konuşmalarının anlaşılırlığını etkiler.

Dil Alanı: Ses uyaranlarının olduğu ortamlarda işitme engelli bireylerin kendilerinden ve çevrelerinden sağladıkları işitsel girdiler ve geri iletimler işiten bireylere göre daha sınırlıdır. Bu durum onların ses uyaranlarından oluşan çevrelerini organize etme yeteneğini etkiler. İşitme engelli bireyler dilin anlam, ses bilgisi, biçim birim, söz dizimi bileşenlerini işiten bireyler gibi aynı sırada ve kurallar içinde ancak gecikmeli olarak edinirler. Dilin sosyal bağlamda belli bir amaca yönelik işlevi ve iletişim amacına uygun kullanımı ciddi olarak kısıtlıdır. Yetersiz işitme ve dil becerileri nedeniyle söylenileni yazmada; duygu ve düşüncelerini yazılı olarak ifade etmede güçlük çekmektedirler. Sözcük dağarcığının sınırlı olması, dil bilgisel yapıları kazanmada gecikmeler ve bilgi düzeyindeki yetersizlikler işitme engelli bireylerin okumayı öğrenme ve okuduğunu anlama güçlüğü yaşamalarına sebep olmaktadır.

Algısal-Kavramsal Alan: Doğumla beraber bilişsel gelişim sürecinde dil önemli bir yer tutmaktadır. İşitsel girdinin yetersizliği nedeniyle işitme engelli bireyler düşünme ve akıl yürütme, sınıflama ve ilişki kurma, açıklama becerilerinde güçlük çekerler. Soyut görüşler hakkında düşünme becerileri, sevgi, nefret, inanç, güç, hız, zaman gibi kavramları etkili bir biçimde kullanamazlar. Entelektüel olgunluğa yaşıtlarından daha geç ulaşırlar ya da ulaşamazlar. Soyutlamaları sözel veya yazılı ifadelerinde kullanmada güçlük çekerler. Duyduklarını zihinlerinde canlandırmada zorlanırlar.

Motor-Koordinasyon: İşitme engelli bireyler, oturma, yardımsız ayağa kalkma, yürüme gibi motor becerilerin kazanılmasında işiten bireylerin gelişim aşamalarını izlerler. Ancak motor gelişimde gözlenen en büyük problem genel vücut koordinasyonunun sağlanması ve dengeyi gerektiren hareketlerde görülmektedir. Bunun dışında görsel motor koordinasyon gerektiren bazı becerilerde de güçlük çekebilmektedirler.

Bellek Alanı: İşitme engelli bireyler işitme kaybının tipi ve derecesine bağlı olarak, işitsel uyaranları aynı şekilde alamamaktadırlar. Bu da uzun süreli bellek ve işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşanmasına neden olmaktadır.

Dikkat-Hareket Alanı: İşitme engelli bireyler sözlü yönergeleri dinlemede, izlemede zorlanırlar. Dikkatleri çabuk dağılır. Çevrelerini anlayabilmek için daha fazla çaba göstermekte ve zihinsel olarak çabuk yorulmaktadırlar.

Organizasyon Alanı: İşitme engelli bireyler düşüncelerini düzenlemede ve düzgün bir sırada ifade etmede güçlük çekerler. Bu nedenle verimli ders çalışma konusunda desteğe ihtiyaç duyarlar.

Duygusal-Sosyal Alan: İşitme engelli bireylerin işitme ve dil becerilerinin yetersiz olması kişiler arası iletişim kurmayı engellemekte ve sosyal yaşamla ilgili tutum ve rollerin öğrenilmesinde bazı güçlükler yaratmaktadır. İşitme engelli bireyler öğrenme ile ilgili becerilerde işiten yaşıtlarına göre daha çok desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Öğrenmeye ilişkin deneyimlerinde uğradıkları başarısızlık bireyde motivasyon eksikliği yaratmakta, bu durum da sosyal ilişkileri öğrenmesini ve akademik becerilerde başarılı olmasını olumsuz yönde etkilemektedir.

İşitme Engelli Bireyin Dil ve Konuşma Gelişimini Etkileyen Faktörler

a) İşitme kaybı ile ilgili faktörler
- İşitme kaybının tipi
- İşitme kaybının derecesi
- İşitme kaybının şekli (konfigürasyonu)
- İşitme kaybının nedeni

b) İşitme ile ilgili sunulan odyoloji hizmetlerine bağlı faktörler
- İşitme kaybının tanılandığı yaş
- İşitme cihazının kullanılmaya başlandığı yaş
- İşitme cihazının işitme kaybına uygunluğu ve ayarlanması
- İşitme cihazının tam gün sürekli kullanılması
- İşitme cihazının etkin kullanımı
- İşitme cihazının kullanıldığı eğitim ortamlarında akustik düzenlemenin yapılması
- İşitme cihazının ve işitme kaybının belirli aralarla odyolojik yönden değerlendirilmesi ve yeni teknolojik cihazların denenmesi

c) Sunulan genel eğitim ve özel eğitim hizmetlerine bağlı faktörler.
- Tanı ve cihazlandırma ile başlayan aile eğitimi ve danışmanlık hizmetleri
- Erken eğitim ile kritik dönemin değerlendirilmesi
- Yaşıtları ile birlikte oyun fırsatlarının sağlanması
- Dil gelişimi ile birlikte bireyde bilişsel gelişim, kişilik gelişimi, duygusal gelişim, sosyal gelişim, fiziksel gelişim, akademik gelişim gibi tüm gelişim alanlarını hedefleyen bir okulöncesi eğitim, ilköğretim, lise eğitim programı
- İşitme engellilerin eğitimi programında yetişmiş uzman ve öğretmenler tarafından eğitim verilmesi
- Kullanılan iletişim yöntemi
- Uygun ve doğru eğitim yaklaşımlarının kullanılması
- İşitme kaybına ve bireyin özelliklerine uygun düzeyde ve hızda gelişim sağlanıp sağlanmadığına ilişkin eğitsel değerlendirme
- KBB uzmanı, odyolog, eğitim odyoloğu, işitme engelliler öğretmeni, çocuk gelişimi ve eğitimcisi, okulöncesi öğretmeni, sınıf öğretmeni, psikolog gibi bu alanla ilgili uzmanlar arası işbirliğinin ve bilgi paylaşımının etkinliği
- Özel eğitim okulları ve normal okullar sistemi içinde bireyin gereksinimlerini hedef alan bireyselleştirilmiş eğitim programlarının yapılıyor olması

d) Birey ile ilgili faktörler
- Bireyin yaşı
- Bireyin cinsiyeti
- Bireyin kişilik faktörleri: Motivasyon, benlik saygısı vb.
- Bireyin bilişsel düzeyi
- Öğrenme stili (işitsel, görsel, dokunsal vb)
- Ek engelin olup olmaması

e) Aile ile ilgili faktörler
- Ailenin çocuk yetiştirme tutumları
- Ailenin engeli kabul düzeyi
- Ailenin iletişim tarzı
- Ailenin disiplin tarzı
- Ailenin sosyo-ekonomik düzeyi
- Ailenin eğitim ve kültürel düzeyi
- Ailenin bireyle ilgili eğitim planlamasına ne düzeyde katılabildiği
- Ailenin evde bireyle ilgili eğitimi ne düzeyde uygulayabildiği
- Ailenin bireye çevreyi ve dünyayı tanımasına yardımcı olabilecek nitelikli yaşantıları ne oranda sağlayabildiği
- Ailenin kendi yakın çevresinin engeli kabulü ve tutumları
- Bireyin yaşam ve çevre faktörleri kendisi için gerekli olan hizmetlere ulaşmasını sağlıyor olması
- Yasalarla sağlanan haklar, bu hakların bilinilmesi ve kullanılabilirliğidir.
KAYNAK: MEB İŞİTME ENGELLİLER DESTEK EĞİTİM PROGRAMI 2008 ANKARA